واژه تقوا از ماده «وقي» به معناي حفظ، صيانت و نگهداري است. راغب در كتاب مفردات در ذيل «ماده وقي» مي‏نويسد: «وقايه، عبارت است از محافظت يك چيز از هر چه بدان زيان مي‏رساند و تقوا يعني نفس را در حفاظ قرار دادن از آنچه بيم مي‏رود. تحقيق مطلب، همين است؛ اما گاهي بنا به قاعده استعمال لفظ مسبب در سبب و استعمال لفظ سبب در مسبب، خوف به جاي تقوا و تقوا به جاي خوف استعمال مي‏گردد. تقوا در عرف شرع، به معناي نگهداري نفس از آنچه انسان را به گناه مي‏كشاند، مي‏باشد و با ترك اين امور ممنوع شرعي و محرمات صورت مي‏پذيرد.
در آثار ديني، بويژه در نهج‏البلاغه، تقوا به معناي ملكه‏اي مقدس كه به روح قوت و قدرت مي‏بخشد و نفس اماره و احساسات سركش را مطيع و رام مي‏سازد، به كار رفته است. امام علي(ع) در خطبه 114 نهج‏البلاغه مي‏فرمايند: «إِن تَقوَي اللَّهِ حَمَت أَولياءَ اللَّهِ مَحارِمَهُ وَ أَلزَمَت قُلُوبَهُم مَخافَتَهُ حَتّي اَسْهَرَت لَيالِيَهُم وَ أَظمَأَتْ هَواجِرَهُمْ» ؛ همانا تقواي الهي، دوستان خدا را از انجام محرمات باز مي‏دارد، و قلب‏هايشان را پر از ترس خدا مي‏سازد؛ چنان‏كه شب‏هاي آنان با بي‏خوابي و روزهايشان با تحمل تشنگي و روزه‏داري سپري مي‏گردد».نهج‏البلاغه، ترجمه محمد دشتي، خطبه 114، (مؤسسه فرهنگي تحقيقاتي اميرالمؤمنين).
در اين عبارات، با صراحت تمام، تقوا را حالتي معنوي و روحاني دانسته است كه حافظ و نگهبان انسان از گناه مي‏گردد و ترس از خدا را در وجود انسان تثبيت مي‏كند. از اين جا مي‏توان دريافت كه تقوا به معناي ترس نيست؛ بلكه يكي از آثار تقوا اين است كه خوف را ملازم دل قرار مي‏دهد.
در خطبه 16 نهج‏البلاغه نيز مي‏فرمايند: «أَلا و إِن التقوي مَطايا ذُلُل حُمِلَ عَلَيها أَهلُها وَ أُعطُوا أَزِمتَها فَأَورَدَتهُمُ الجَنةَ» ؛ نهج‏البلاغه، همان، خطبه 16. همانا تقوا مركب‏هاي فرمانبرداري را ماند كه سواران خود را، عنان بر دست، وارد بهشت جاويدان مي‏كند.
سخنان اميرالمؤمنان(ع) درباره تقوا بسيار است كه نقل همه آنها از عهده اين پاسخ خارج است؛ بنابراين در اين جا تنها به يكي از خطبه‏هاي آن حضرت درباره ويژگي‏هاي متقين اشاره مي‏كنيم:
يكي از ياران امام به نام «همام» به حضرت علي(ع) عرض كرد: اي اميرالمؤمنين! پرهيزكاران را براي من آن چنان وصف كن كه گويا آنان را با چشم مي‏نگرم! حضرت در پاسخ او درنگي كرد و فرمود: «اي همام! از خدا بترس و نيكوكار باش كه خداوند با پرهيزكاران و نيكوكاران است». همام كه مردي مشتاق و مستعد كمالات معنوي بود، قانع نشد و در تقاضاي خود اصرار ورزيد. سرانجام امام(ع) تصميم گرفت تا صفات پرهيزكاران را براي همام بيان فرمايد. پس بعد از حمد و ثناي خداوند و درود بر پيامبر، سيماي پرهيزكاران را چنين ترسيم فرمود:
* سيماي پرهيزكاران
پرهيزكاران، در دنيا داراي فضيلت‏هاي برترند: سخنانشان راست، پوشش آنان ميانه‏روي، و راه رفتنشان همراه تواضع و فروتني است. چشمان خود را بر آنچه خدا حرام كرده است، مي‏پوشانند، و گوش‏هاي خود را وقف دانش سودمند كرده‏اند. و در روزگار سختي و گشايش، حالشان يكسان است. و اگر نبود مرگي كه خدا بر ايشان مقدر فرموده است، روح آنان از شوق ديدار بهشت و از ترس عذاب جهنم حتي به اندازه چشم بر هم زدني در بدن‏هايشان قرار نمي‏گرفت.
خدا درجاتشان بزرگ و ديگران كوچك مقدارند. بهشت براي آنان چنان است كه گويي آن را ديده و در نعمت‏هاي آن به سر برده‏اند و جهنم را چنان باور دارند كه گويي آن را ديده و در عذابش گرفتار گشته‏اند. دل‏هاي پرهيزكاران اندوهگين، و مردم از آزارشان در امان، درخواست‏هايشان اندك و نفس و دامنشان پاك است. در روزگار كوتاه دنيا چندي صبر پيشه كردند تا آسايش جاودانه قيامت را به دست آورند... .نهج‏البلاغه، همان، خطبه 193، (معروف به خطبه همام).
* شب پرهيزكاران
پرهيزكاران شب هنگام بر پا ايستاده مشغول نمازند. قرآن را جزء جزء و با تفكر و انديشه مي‏خوانند و با آن جان خود را محزون مي‏دارند و داروي درد خود را در آن مي‏يابند.
وقتي به آيه‏اي برسند كه تشويقي در آن است، با شوق و طمع بهشت به آن روي آورند و با جان پر شوق در آن خيره شوند و گمان مي‏برند كه نعمت‏هاي بهشت برابر ديدگانشان قرار دارد، و هرگاه به آيه‏اي مي‏رسند كه ترس از خدا در آن باشد، گوش دل به آن مي‏سپارند و گويا بر هم خوردن شعله‏هاي آتش، در گوششان طنين افكن است. پس قامت به شكل ركوع خم كرده و پيشاني و دست و پا بر خاك ماليده، از خدا آزادي خود را از آتش جهنم مي‏طلبند.همان.
* روز پرهيزكاران
پرهيزكاران در روز، دانشمنداني بردبار و نيكوكاراني با تقوايند كه ترس الهي آنان را چونان تير تراشيده لاغر كرده است. كسي كه به آنها مي‏نگرد، پندارد كه بيمارند، اما آنان را بيماري نيست و گويد خردهاشان آشفته است، در صورتي كه آشفتگي ظاهرشان نشأت گرفته از امري بزرگ است. از اعمال اندك خود خشنود نيستند و طاعت فراوان خود را بسيار نمي‏شمارند. نفس خود را متهم مي‏كنند و از كردار خود ترسناكند. هر گاه يكي از آنان را بستانيد، از آنچه در تعريف او گويند، در هراس افتد و گويد: «من خود را از ديگران بهتر مي‏شناسم و خداي من، مرا بهتر از من مي‏شناسد. بار خدايا! مرا به آنچه مي‏گويند محاكمه نفرما! و بهتر از آنم قرار داده كه مي‏گويند! و گناهاني را كه از من نمي‏دانند، بيامرز!».همان.
* نشانه‏هاي پرهيزكاران
از نشانه‏هاي پرهيزكاران اين است كه او را در دينداري‏اش نيرومند، نرم‏خو و دور انديش مي‏يابي كه داراي ايماني پر از يقين، حريص در كسب دانش، با داشتن علم بردبار، در توانگري ميانه‏رو، در عبادت فروتن، در تهيدستي آراسته، در سختي‏ها بردبار، در جست‏جوي كسب حلال، در راه هدايت شادمان، و پرهيز كننده از طمع‏ورزي مي‏باشد... .
هر يك از پرهيزكاران را چنين مي‏بيني كه آرزويش نزديك، لغزش‏هايش اندك، قلبش فروتن، نفسش قانع، خوراكش كم، كارش آسان، دينش حفظ شده، شهوتش در حرام مرد و خشمش فرو خورده است. مردم به خيرش اميدوار و از آزارش درامانند.
اگر در جمع بي‏خبران باشد، نامش در گروه يادآوران خدا ثبت مي‏گردد و اگر در يادآوران باشد، نامش در گروه بي‏خبران نوشته نمي‏شود. ستمكار در حق خود را عفو مي‏كند. به آن كه محرومش ساخته است، مي‏بخشد به آن كس كه با او بريده است، مي‏پيوندد. از سخن زشت دور، گفتارش نرم، بدي‏هاي او پنهان، كار نيكش آشكار، نيكي‏هاي او به همه رسيده و آزار او به كسي نرسيده است. در سختي‏ها آرام، در ناگواري‏ها بردبار و در خوشي‏ها سپاس‏گزار است... مردم را با لقب‏هاي زشت نمي‏خواند، همسايگان را آزار نمي‏رساند، در مصيبت‏هاي ديگران شاد نمي‏شود و... .همان.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: